Een huis is iets dat lééft
Een huis kun je vergelijken met een mens. Nieuw is het een pasgeboren baby. In de loop van de tijd groeit het, wordt het gevormd. Zowel positief als negatief. Ik probeer altijd te leren van de fouten van een huis en het oorspronkelijke karakter naar voren te brengen. Met veel passie praat Lex Annema over het restaureren van monumenten. Hij is adviseur van de Stichting Dorpsherstel. Voor hem is een gebouw iets dat lééft.
Na zijn studie kwam Lex Annema op Texel terecht, waar de architecten Visser en Alkema een apart bureau aan het opzetten waren voor verbouwingen en restauratiewerk aan woningen. Daar kwamen ze zelf niet aan toe. De gemeente wilde graag een actieve aanpak van monumenten en steunde het plan. Annema voelde zich als een vis in het water. ,,Op Texel heb je relatief veel particuliere woningen, dus het is een kwestie van overleggen met eigenaren. Die wonen vaak al jaren in een huis, willen er iets aan veranderen, maar weten niet goed hoe. Het puzzelwerk dat dat met zich meebrengt vind ik mateloos boeiend. Je hebt namelijk te maken met een bestaande situatie. Hoe past iets bij het huis of in de omgeving? Da’s heel wat anders dan tien nieuwe woningen bedenken.”
Foute spijkers
Restaureren van monumenten is voor Annema vooral een kwestie van een gebouw in zijn waarde laten. Aan de andere kant is daar echter de opdrachtgever, die een verandering wil. Niet altijd is de voorgestelde oplossing van de eigenaar ook wat het uiteindelijk wordt. ,,Het gebeurt wel dat men een aanbouw wil wegens ruimtegebrek. Maar als ik er dan in duik, blijkt dat we door een andere indeling ook al een eind komen.”
Voordat een oud huis kan worden aangepakt dient het nodige speurwerk te gebeuren. Zijn er nog originele tekeningen? Wat is er allemaal aan veranderd in de loop der jaren? Het fascineert Annema. ,,Ik zie wat er fout is gegaan, welke technische constructies niet bestand zijn tegen de tand des tijds. Bijvoorbeeld stalen spijkers aan de buitenkant. Na dertig of veertig jaar is een plank rond zo’n spijker verrot. Gebruik dus liever een spijker van een ander materiaal als je iets bouwt.”
Speurtocht
Het uitzoeken van de historie van een huis is spannend werk. Op Texel is het niet zo ingewikkeld, omdat er maar een paar typen huizen zijn. Annema kan de vissershuisjes en de stolpen inmiddels wel dromen. Het Schoutshuis en de kerken die met zijn hulp werden gerestaureerd, vergden meer speurwerk in oude archieven.
Qua ontwerp en indeling leert Annema veel van monumentale woningen. ,,Pas in de loop van de tijd merk je door een huis te bewonen wat een lekkere zitplek is, welk raam eigenlijk verkeerd zit en zo meer. Een huis wordt aangepast aan de situatie van de eigenaar, bijvoorbeeld de gezinssamenstelling. Ook het erf en de straat spelen een belangrijke rol, daar moet het bij passen. Er zit een heel verhaal in een huis als je alle veranderingen die het heeft ondergaan als het ware afpelt. En natuurlijk zitten er ook aanpassingen bij die minder geslaagd zijn, die het karakter van een huis eigenlijk onderuit halen.” Het is niet de bedoeling van een restauratie om een huis weer in de pasgeboren staat terug te brengen. Annema: ,,Je moet het meer zien als: weer gezond maken, de fouten eruit halen.”
Modegrillen
Veranderingen aan een huis zijn soms aan modegrillen onderhevig. Zo waren enorme woonkamers enkele jaren geleden helemaal ìn. Maar veel oude huizen hebben juist afzonderlijke vertrekken. Annema staat niet zo snel met de sloophamer klaar. ,,Die aparte ruimten blijken in de praktijk vaak erg handig, zeker als er een groot gezin woont. Soms kom je tot de conclusie dat een bepaald huis eigenlijk niet zo geschikt is voor wat iemand er mee wil. Als je een oude woning koopt, moet je ook de persoonlijkheid daarvan accepteren. Om maar weer de parallel met de mens te trekken: van een timmerman kun je misschien wel een scheepstimmerman maken, maar geen bankdirecteur. Soms koopt iemand het verkeerde huis. Probeer je dat voor zo’n persoon geschikt te maken, dan ben je eigenlijk aan het vernielen. Ik heb dat wel eens gezegd en dat werd me niet in dank afgenomen. Een huis kan een hoop hebben, maar er is een grens.” Hij vindt dat er op Texel het nodige is vernield, vooral door mensen die voor veel geld een woning lieten verbouwen. ,,Een beetje opknappen met een behangetje en een plaatje hout hier en daar is nog wel terug te draaien. Maar als je een muur van wel honderd jaar oud sloopt, is-ie weg.”
Niet verstoppen
In de jaren zestig was er weinig aandacht voor monumenten. Dat werd beter in de jaren zeventig. Annema is vol lof over gemeente Texel, die erg actief is in het stimuleren van restauraties. De methode van restaureren is erg veranderd door de jaren heen. In het verleden werd helemaal niets opgeknapt. Pas toen het als vak in opkomst kwam, werden oude gebouwen aangepakt, maar dat gebeurde aanvankelijk nogal rigoureus, zonder oog voor de originele bouwplannen. ,,Dan wist zo’n restaurateur het beter dan de bouw uit 1500 en ging hij zijn idee van een Middeleeuws kasteel namaken”, zegt Annema licht spottend. ,,Dat sloeg echt nergens op.”
Tegenwoordig worden monumenten niet helemaal teruggerestaureerd tot de oude staat. Ook de veranderingen blijven zichtbaar, omdat dat een beeld geeft van de geschiedenis. ,,Of dat mooi is? Dat is geen punt van discussie. Mooi is trouwens toch iets subjectiefs. Het uitgangspunt is dat er een stuk geschiedenis behouden blijft en zichtbaar wordt gemaakt. Je wilt zoiets niet onzichtbaar maken door er de saus van deze tijd overheen te gieten.”