Kerkstraat 2, Oosterend

De Maartenkerk: Texels oudste kerk staat in Oosterend en was destijds gewijd aan de heilige Maarten. De kerk is in eigendom van de Protestante Waddengemeente Texel.

Deze “grote kerk” van Oosterend, is de oudste kerk van Texel. Het staat op een verhoogd kerkhof midden in het dorp en is voortgekomen uit een tufstenen kerkje van omstreeks 1200. In de loop der eeuwen is deze kerk enige malen uitgebreid met aanbouwsels in verschillende stijlen, tot het gebouw tenslotte een kruisvormige plattegrond kreeg. In de oostelijke gevel bevinden zich muurankers uit 1724, waardoor verondersteld kan worden dat toen een portaal in gele baksteen is aangebouwd. Bij de restauratie in 1971 heeft men de westelijke arm, opgebouwd uit tufsteen, zoveel mogelijk in zijn oorspronkelijke staat teruggebracht. Tijdens deze restauratie is onder andere een sarcofaag gevonden. Recent onderzoek heeft aangetoond dat we de sarcofaag kunnen dateren van de 7de of 8ste eeuw. Hij is vervaardigd van kalksteen uit de streek van Saonnière-en-Perthois (ongeveer 70 km ten zuiden van Verdun).
Sinds 2009 hangt er in de Maartenskerk een blazer. Een scheepstype dat ongeveer een eeuw (1850-1950) dienst heeft gedaan als vissersvaartuig voor de Texelse vissers.
Vermeldenswaard is ook het doopvont dat in 1971 is aangekocht bij het verkrijgen van een legaat. De kunstenares heeft zich laten inspireren door de wonderbare visvangst.
Ook opmerkelijk is de houten wand met op runen gebaseerde familiewapens, de zogenaamde huistekens uit de 17e eeuw en de koperen kroon die hier al hangt sinds 1683.
In de kerk bevindt zich ook een bijzonder orgel. Het pijpwerk van het orgel is van verschillende makelij. Volgens Klaas Bolt, voormalig organist van de st.Bavo kerk in Haarlem, is het front uit plm. 1800 en de kas uit 1906. Volgens overlevering zou het orgel uit Zwolle afkomstig zijn. maar dit is niet vastgesteld. De bollen op het orgel hebben oorspronkelijk samen met een doopboog op een doophek gestaan wat bij de restauratie van 1967-1971 verwijdert is. Het orgel is in 1970 gerestaureerd. Bij de demontage is geconstateerd dat de windlade oorspronkelijk 49 cancellen heeft gehad en later is uitgebreid tot 53. Indien de lade oorspronkelijk heeft behoord bij het oudste pijpwerk, dan duidt dat volgens Bolt er op, dat het pijpwerk van omstreeks 1700 moet zijn. In 1988 zijn er nog enklele registers bijgebouwd. Deze staan buiten de kas. Het orgel heeft 1 handklavier en 1 voetklavier. Dit voetklavier is later toegevoegd en is dus niet oorspronkelijk. De pilaren waarop het orgel rust zijn gemaakt van gemarmerd eikenhout. Vermoedelijk om de belasting die in de Franse tijd door Napoleon op het kostbare eikenhout werd geheven te ontduiken.